Sangato Sudhir सांगतो सुधीर

                ( काल्पनिक कथा )         "अरे निखिल, कधी येतोस गावी?" अण्णांनी फोनवरून विचारले. " अण्णा, इथं माझं काय चालू आहे तुम्हाला माहिती आहे का?" निखिल थोडं मोठ्यानेच बोलला. " ते काही सांगायचं नाही. ताबडतोब ये." तिकडून अण्णांनीही मोठ्यानेच सांगितले आणि फोन बंद केला.     ( छायाचित्र कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या सहाय्याने )       छोट्या गावातून निखिल शिक्षणासाठी शहरात येऊन दोन तीन वर्षे झाली होती. गावाकडे अण्णांची शेतीवाडी, खतांचं दुकान असा मोठा व्याप होता. अनेक वर्षे कष्ट करून त्यांनी चांगला जम बसवला होता. निखिललाही कौतुकाने शहरात शिकायला ठेवलं होतं.         शहरात आल्यावर रुळताना निखिलला नाही म्हटलं तरी जरा अडचण आलीच होती. शहरात नवा असताना त्याला सारखंसारखं गावाकडं जावंसं वाटे. गावी गेलं की मित्रांबरोबर गप्पा टप्पा मारत गावभर आणि गावाबाहेर भटकायचं. मधेच शेतावर चक्कर मारायची. अधूनमधून दुकानावर बसायचं. आईकडून,‌आजीकडून लाडकोड करून घ्यायचं हे सारखं हवंहवंसं वाटायचं. मग तो निमित्त शो...

        एखाद्या व्यक्तीचे जीवन आणि कार्य शेकडो वर्षे समाजजीवनाला प्रेरणा देत राहते. समाजावर त्याचा प्रभाव पडतो. अशा व्यक्तिंच्या मालिकेतील एक महत्त्वाचे नाव म्हणजे लोकमाता अहिल्यामाई होळकर. त्यांच्या जन्माला तीनशे वर्षे होऊन गेली तरी त्यांचा प्रभाव आजही समाजजीवनावर आहे. तसेच त्यांच्या कृती आजदेखील मार्गदर्शक आहेत. या दीर्घ लेखात ह्या लोकविलक्षण जीवनाच्या प्रभावाच्या वेगवेगळ्या पैलूंची चर्चा करण्यात आली आहे. ( छायाचित्र इंटरनेटवरून साभार )        ही चर्चा सुरू करण्यापूर्वी तत्कालीन सामाजिक, राजकीय परिस्थिती थोडक्यात समजून घेणे आवश्यक आहे. अहिल्यामाईंच्या १७२५ ते १७९५ या जीवनकाळात देशभर राजेशाही पद्धत होती. छोटेमोठे राजे देशभर होते. मराठी साम्राज्याचा विस्तार देशभर झाला होता. मराठी साम्राज्य उत्कर्षाच्या शिखरावर होते.ऐ आक्रमक इंग्रजांनी ईस्ट इंडिया कंपनीच्या माध्यमातून व्यपाराला सुरुवात करून भारतात राज्यकारभार बळकवायला सुरुवात केली होती. प्रथम बंगाल नंतर अन्य भागात इंग्रजी सत्ता स्थिरस्थावर होत होती. भारतीयांवर चालीरीती, रुढी यांचा विलक्षण पगडा होता...

    आचार्य अत्रे यांचा जन्म १३ ऑगस्ट १८९८ या दिवशी झाला. एका सभेत बोलताना आचार्य अत्रे म्हणाले, " माझा जन्म १३ ऑगस्ट चा. भारताला स्वातंत्र्य १५ ऑगस्टला मिळाले. दोन चांगल्या गोष्टींच्या मध्ये एक वाईट गोष्ट घडावी लागते म्हणून स.का.पाटील यांचा जन्म १४ ऑगस्ट या दिवशी झाला. आपल्या विरोधकांना वेगवेगळ्या प्रकारे उपहासाने नामोहरम करण्याचा हा एक आचार्य अत्रे यांच्या शैलीचा नमुना होता. स. का. पाटील हे त्या काळात मुंबई प्रदेश काँग्रेसचे अध्यक्ष होते. संयुक्त महाराष्ट्राला त्यांचा विरोध होता. " सूर्य चंद्र असतोपर्यंत मुंबई महाराष्ट्राला मिळणार नाही." असे विधान त्यांनी केले होते. त्यावर अत्रे म्हणाले होते की , "सूर्य चंद्र काय तुझ्या बापाचे नोकर आहेत का?" अशा या विरोधकाला हिणवण्याची संधी आचार्य अत्रे यांनी आपल्या वाढदिवसाच्या भाषणात घेतली होती.        ( छायाचित्र इंटरनेटवरून साभार )          आचार्य अत्रे यांचे यांचा जीवनपट बघताना असे लक्षात येते की त्यांना जे करायचे होते ते करता आले नाही. त्यांना स्वतःला आपल्या काकांसारखे वकील व्हायचे होते. पण आ...

    संत ज्ञानेश्वर माऊलींच्या ओवीमध्ये 'शब्देवीण संवादु' असा उल्लेख येतो. माणसाला संवाद साधण्यासाठी स्वाभाविकपणे भाषेचा म्हणजेच शब्दांचा वापर करावा लागतो. परंतु काही वेळा शब्दांशिवाय देखील संवाद होतो.         संवाद म्हणजे काय तर एकमेकांकडे असलेली माहिती ,विचार ,भावभावना एकमेकांकडे पोहोचवणे. या देवाणघेवाण करण्याला संवाद म्हणतात. या संवादाबद्दल अनेक प्रकारची चर्चा होत असते. संवाद कौशल्याच्या दृष्टीने शब्दातून संवाद किंवा आणि शब्दांशिवाय संवाद म्हणजे कृती किंवा हावभाव यातून संवाद असे त्याचे दोन प्रकार सांगितले जातात. एकूण होणाऱ्या संवादामध्ये दोन्हीही प्रकारांचा समावेश होतो आणि दोन्हीही प्रकारांचे प्रमाण लक्षणीय आहे.      काही वेळा माणसे मौन राहतात. परंतु अशा मौन अवस्थेत देखील कधीतरी अशी काही घटना घडते की साधारणपणे निःशब्द राहणारेदेखील बोलू लागतात. गीत रामायणामधील ' राम जन्मला ग सखी राम जन्मला' या गीतामध्ये शब्दप्रभू ग .दि. माडगूळकर यांनी 'मौनालाही स्फुरले भाषण' असे राम जन्माच्या वेळचे वर्णन केले आहे. यातून त्या प्रसंगाचा झालेला परिणाम प्रभ...

     २०१३ मध्ये एका महाविद्यालयात स्वामी विवेकानंद जयंतीच्या निमित्ताने व्याख्यान देण्यासाठी गेलो होतो. त्यावेळी कार्यक्रमानंतर एका विद्यार्थ्याने प्रश्न विचारला की , "गुरु कधी भेटतात?" मी त्याला उत्तर दिले , "मला याबाबत फारशी माहिती नाही. परंतु जे वाचले आहे त्याप्रमाणे त्यानुसार योग्य वेळ झाली की गुरू भेटतात." गेले काही दिवस याच मुद्द्याचा विचार करत असतांना वेगवेगळी उदाहरणे लक्षात आली. ती उदाहरणे या लेखात दिली आहेत.                ( संत तुकाराम आणि संत बहिणाबाई यांचे छायाचित्र इंटरनेटवरून साभार )   सतराव्या शतकामध्ये १६२८ मध्ये संत बहिणाबाई यांचा मराठवाड्यातील एका ब्राह्मण कुटुंबात जन्म झाला. लहानपणी त्यांचे लग्न गंगाधर पाठक यांच्याशी लावून देण्यात आले. बहिणाबाई यांना देखील अध्यात्माची गोडी होती. परिवारामध्ये वेदांचे अध्ययन होते परंतु भक्ती मार्गाची उपासना मान्य नव्हती. कोल्हापूर येथे हे कुटुंब राहायला गेले असताना तेथे जयराम स्वामी यांच्या कीर्तनांतून संत तुकाराम यांची वचने बहिणाबाईंच्या कानी पडली. आपल्याला संत तुकाराम या...

       भारताला अध्यात्माची दीर्घ परंपरा लाभली आहे. वेगवेगळ्या पद्धतीने आध्यात्मिक साधना करणारे स्त्री पुरुष सर्व काळात होऊन गेले. आध्यात्मिक साधना करणारे हे स्त्री पुरुष व्यावहारिक गोष्टींपासून दूर राहिलेले आढळतात. प्रामुख्याने अशा व्यक्ती या संन्यास घेऊन स्वतःच्या उपासनेत मग्न राहिलेल्या दिसतात. परंतु याला काही अपवाद आहेत. इंग्रजांनी १८ व्या शतकात क्रमाक्रमाने आपली सत्ता वाढवत नेली आणि १९ व्या शतकात ही सत्ता स्थिरावली. याच काळात काही अध्यात्मिक पुरुष इंग्रजांच्या राज्य यंत्रणेत कार्यरत होते. त्याची ही काही उदाहरणे.           ( छायाचित्र इंटरनेटवरून साभार )        मूळ पंढरपूर तालुक्यातील भोसे या गावचे निवासी असणाऱ्या देशपांडे कुटुंबात १८१५ मध्ये यशवंत महाराज यांचा जन्म झाला. त्यांच्या मामांच्या प्रयत्नांमुळे यशवंत महाराजांना वयाच्या चौदाव्या वर्षी कारकुनाची तात्पुरती नोकरी लागली. त्यांच्या अंगभूत हुशारीमुळे वयाच्या १६ व्या वर्षी ते नोकरीत कायम झाले. १८२९ ते १८७२ असा दीर्घकाळ त्यांनी इंग्रजांच्या महसूल खात्यात नोकरी केली. त...